Z Sybiru na Dolny Śląsk

Zbigniew Fedus – emerytowany nauczyciel akademicki, filolog, leksykograf, autor książek wspomnieniowych, publicysta, instruktor fotografii, członek naszego Stowarzyszenia – mimo wieku nazywanego eufemistycznie „słusznym”, energią i pomysłami mógłby obdarzyć wielu znacznie młodszych kolegów.

Urodzony (o ironio!) w czepku 3 września 1930 roku w Medwedowcach k. Buczacza na dawnych Kresach Południowo-Wschodnich z matki Walerii z Doroszów i Władysława, 10 lutego 1940 roku z rodzicami i siostrą deportowany został z miejscowości Bertniki powiatu buczackiego do Kraju Krasnojarskiego. Na zesłaniu w 1943 roku skończył cztery klasy syberyjskiej „akademii”. Pracował tam w charakterze kąpielowego, zrzucał śnieg z dachów, ciął drewno na opał, łowił ryby i polował; na Ukrainie był pomocnikiem szofera i kombajnisty, traktorzystą, ale też szewcem. Z mamą i siostrą wrócił do kraju w lutym 1946 roku do Chociwla Szczecińskiego, skąd zdemobilizowany z I Armii WP ojciec zabrał rodzinę do Potaszni w powiecie milickim. Maturę zdał w Bydgoszczy, kończąc równocześnie dziesięciomiesięczny kurs dla nauczycieli języka rosyjskiego, po którym otrzymał trzyletni nakaz pracy do II Liceum Pedagogicznego we Wrocławiu. Jest absolwentem Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Wrocławskiego oraz odbył pięć kilkunastotygodniowych staży na Uniwersytecie Moskiewskim im. Michaiła Łomonosowa.

Fot. Mariusz Czułczyński
Fot. Mariusz Czułczyński

Jest autorem kilkuset artykułów i tłumaczeń, opracowań i recenzji, obejmujących różnorodną tematykę: od II wojny światowej poczynając, poprzez gry wywiadów – na wędkarstwie i licznych listach do redakcji kończąc. Publikował m.in. w tygodniku „Wiadomości”, „Odrze” (zdjęcia), w „Wędkarzu Polskim”, „Wędkarskim Świecie”, w periodyku katolickim „Jak być Człowiekiem?”, w „Gazecie Robotniczej”, „Słowie Polskim”, „Gazecie Wrocławskiej”, „Gazecie Wyborczej” (wywiady, biogramy członków rodziny, liczne listy i zdjęcia), w kwartalniku „Zesłaniec”, „Biuletynie Informacji Naukowej” dla uczelni sportowych, roczniku „Wrocławskie Studia Wschodnie” – tłumaczenia (Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego). Jest także autorem m.in. „Podręcznego rosyjsko-polskiego słownika sportowego”(1979) i „Podręcznego polsko-rosyjskiego słownika sportowego” (1980), trzech skryptów „Język rosyjski dla studentów AWF”. W Wydawnictwie TAKT wydał „Wielki słownik sportowy rosyjsko-polski” (2005) i „Wielki słownik sportowy polsko-rosyjski” (2007). W 2008 roku w Pracowni Dydaktyki i Technicznych Środków Nauczania Instytutu Rusycystyki UŁ ukazała się „Siatkówka” – słowniczek rosyjsko-polski z kluczem polsko-rosyjskim. We wrocławskim wydawnictwie ARKOT ukazały się książki „Syberia w listach i dokumentach zesłańców” (1928–1946), „Rodzinne korzenie. Z Sybiru ma Dolny Śląsk” oraz słowniczki rosyjsko-polskie: „Piłka nożna”, „Koszykówka”, „Siatkówka”, „Lekkoatletyka”, „Boks”, „Pływanie”, „Piłka ręczna”, „Szachy”, „Wioślarstwo”. Przygotowane są do druku: „Zapasy w stylu klasycznym i wolnym”, „Narciarstwo”, „Kolarstwo”, „Jeździectwo”, „Strzelectwo” Ale też „Listy rodzinne i inne” (1946–2004) oraz „Wędkarskie opowieści”.

W 1997 roku w wydawnictwie „Biblioteka Zesłańca” ukazały się jego wspomnienia pt. „Syberia wryta w pamięć dziecka”, w których połączył realistyczną opowieść o straszliwych czasach z darem obserwacji i zapamiętywania nawet drobnych wydarzeń oraz wrażliwością ciekawego, inteligentnego dziecka. Maszynopis – spośród 188 prac nadesłanych na konkurs „Wysiedlenie – wspólne doświadczenie narodów” – został wyróżniony przez Instytut Zachodni i Ośrodek KARTA. Fragmenty „Syberii…” włączone zostały do antologii „Losy Polaków” (Wyd. „Silesia”, Wrocław 1995). Zdobył także wyróżnienie za pracę pt. „Na oceanie bezprawia” (Wyd. Comandor 2001) w konkursie zorganizowanym przez Organizacje Polonijne Prasy, Radia i Telewizji Metropolii Nowojorskiej. Obszerne urywki „Syberii…” publikowała m.in. „Gazeta Wrocławska” oraz inne dzienniki i czasopisma. Z autorem książki Polskie Radio Wrocław nagrało reportaż „Czekam na Twoje listy” (10 kwietnia 1998 i 1 września 1999 roku) autorstwa Izabeli Sobkowicz, a Studio Reportażu i Dokumentu I Programu PR wyemitowało reportaż „Znajomi z jednej kamienicy”, autorstwa Urszuli Żółtowskiej-Tomaszewskiej (12 czerwca 2000). Redaktor Irena Zawisza z Redakcji Rosyjskiej Polskiego Radia Polonia przeprowadziła z nim wywiad na temat będącego wówczas w opracowaniu „Wielkiego słownika sportowego polsko-rosyjskiego” (3 maja 2006); ta sama autorka, na podstawie książki „Syberia wryta w pamięć dziecka”, nagrała cykl wywiadów na temat pobytu na zesłaniu (24 czerwca – 30 lipca 2006). Jest też autorem… patentu nr 166552 na produkcję czarnego ziarnistego kawioru z mięsa ryb. Żona Elżbieta, magister pedagogiki, córka Grażyna, magister turystyki i rekreacji, wnuki: Agnieszka, Andrzej i Adam, prawnuki: Dominika, Jędrzej i Kacper.

 

Uhonorowany został licznymi dyplomami i medalami pamiątkowymi za publicystykę i pracę społeczną, za osiągnięcia w pracy dydaktycznej i za wydane słowniki oraz za kierowanie Studium Języków Obcych przy AWF we Wrocławiu. Przewodniczący Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Sportu czterokrotnie przyznawał mu nagrody różnych stopni. Posiada m.in. Srebrną i Złotą Odznakę za Zasługi dla Wędkarstwa Polskiego, Brązową Honorową Odznakę Polskiego Związku Filatelistów, Srebrną Odznakę „Zasłużony Działacz Kultury Fizycznej”, Honorową Odznakę Sybiraka, Krzyż Zesłańców Sybiru, Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Jest członkiem Polskiego Związku Wędkarskiego, Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich Oddział Buczacz, Związku Sybiraków, Stowarzyszenia Dziennikarzy RP. Ma status osoby represjonowanej.